Spengler en meditatie dolgedraaid in het eindeloos draaiende rad van onze westerse beschaving
MEDITATIE, ONRUSTIG ZOEKEN NAAR RUST
Het leven lijkt voor velen van ons op een eindeloos draaiend rad dat genadeloos blijft draaien. Eens we een doel hebben bereikt richten we ons passioneel op een ander doel. We huppelen als het ware van doel tot doel. We nemen nauwelijks de tijd te genieten, nadat we een doel hebben bereikt. We ervaren stress en zoeken even hartstochtelijk naar remedies om deze stress tot bedaren te brengen. Ik denk hierbij aan hartstochtelijk reizen, uitstappen doen, alternatieve geneeswijzen, bepaalde vormen van medicatie, enz.. Het reduceren van stress wordt op deze manier een doel om na te jagen, net zoals de andere doelen. We jagen in onrust een doel na dat rust heet.
Meditatie beschouwen veel mensen als een remedie tegen onrust. Meditatie kennen we hier onder vele namen zoals mindfulness en yoga. We brengen een tomeloze jacht op gang om in de toekomst een leven in het “hier en nu” te verkrijgen. Tevens zoeken we in deze meditatie mededogen en liefde met de blik strak op onszelf gericht.
Zelf mediteer ik reeds meerdere jaren. Ik pas verschillende vormen van meditatie toe. Vaak inspireert het me, brengt het rust of helpt het me te focussen. Ook brengt het me soms dichter bij een gevoelswereld waar ik anders geen of minder toegang toe zou hebben. Tezelfdertijd is het één van de grootste worstelingen in mijn persoonlijke leven.
MEDITATIE ONTSTAAN IN EEN Specifieke CULTUUR EN OVERSPRINGEND NAAR ANDERE CULTUREN
Meditatie gaat terug op een bijzonder oude praktijk waarvan we al sporen vinden meer dan 4000 jaar terug. Het werd destijds ingebed in de rituelen en tradities van meerdere plaatselijke culturen. Het is samen met deze culturen gegroeid. Meditatie is gevormd door deze culturen en deze culturen zijn gevormd door deze meditatie. Beiden vormen als het ware een symbiose.
Meditatie is er zeker in geslaagd over te springen van de ene cultuur naar de andere cultuur. Denk maar aan boeddhistische meditaties uit India die zijn overgesprongen naar de Chinese en Japanse cultuur. Een voorbeeld hiervan is de Zen traditie. Op wonderbaarlijke wijze worden meditatievormen geabsorbeerd door deze culturen. Opnieuw ontstaat er doorheen de jaren een zekere symbiose tussen de plaatselijke traditie en meditatie. Beide veranderen op een manier elkaar. Zoiets is echter een proces van vele honderden jaren.
MEDITATIE GEVANGEN IN EEN VERLANGEN NAAR ONEINDIGE ONTWIKKELING
De vraag is nu hoe om te gaan met de huidige en recente boost van meditatie in onze eigen westerse cultuur? Zoals ik reeds in andere teksten schreef ben ik bij mijn visie op onze cultuur sterk geïnspireerd door Oswald Spengler. Hij omschrijft de westerse cultuur als een cultuur doordrongen van het oersymbool van oneindige ruimte. Religie, wiskunde, wetenschap en kunst zijn hier in het Westen ten diepste van doordrongen. Ook onze kijk op het individu ontsnapt niet aan dit oersymbool. Het individu met zijn daarbij horende psychologie streeft eveneens naar deze oneindige ruimte. Het kan worden gezien als iets dat zich tot in de oneindigheid wil blijven ontwikkelen. Dit is een proces dat letterlijk duurt van de wieg tot in het graf. Deze drang is fundamenteel voor de westerse mens. Dit proces stoppen maakt deze mens ongelukkig. Deze drang is door en door Faustisch. We kunnen ons nauwelijks voorstellen dat andere culturen deze drang niet delen.
Tevens omschrijft Spengler onze cultuur als tanende. Hij aanschouwt hier een cultuur in verval. Hij omschrijft in zijn boek hoe religie verdwijnt en onze wereld verandert in een van geld doordrongen kosmopolitische wereldstad. Hij omschrijft hoe de westerse ziel langzaam afsterft.
De centrale vraag die ik hier stel is hoe meditatie in dergelijke cultuur kan gedijen? Meditatie die ernaar streeft de mens te laten vertoeven in het hier en nu. Meditatie die ernaar streeft de mens los te maken van zijn verlangens en onrust. Meditatie in door en door oosterse zin streeft er zelfs naar ons los te maken van het individu zelf. Hoe kunnen we dit rijmen met de rusteloze Faustische geest in onze contreien? Hoe is dit te rijmen met het nooit uitdovende verlangen naar een eeuwig zich ontwikkelend individu? Hier doemt duidelijk een ogenschijnlijk onoplosbare paradox op. Kijken we zoals deze duizenden jaren oude meditaties ons leren naar “het hier en nu” kunnen we niet anders dan ruimte geven aan wat in dat “hier en nu” leeft. Wat leeft in het “hier en nu” van elke westerse mens? Dat is één of andere variant van dat Faustische verlangen naar oneindige ontwikkeling. Een verlangen dat in elk moment van ons bestaan wil doordringen. Al onze dromen, hartstochten, verlangens en zelfs spiritualiteit zijn hiervan ten diepste doordrongen. De manier waarop we liefde beleven vormt een tandem met dit verlangen. Dus langs de ene kant nodigt meditatie ons uit vrede te nemen met het hier en nu en kunnen we dit Faustische verlangen van op een afstand bekijken.
Het is te vergelijken met in het oog van een orkaan te vertoeven; je verkeert zelf in een windstille omgeving maar neemt met al jouw zintuigen waar dat het rondom jou in alle richtingen stormt. Anderzijds laat onze Faustische ziel niet toe om lang vreedzaam toe te kijken naar deze orkaan. Het individu moet koste wat kost zich blijven ontwikkelen. Het verlangen naar ontwikkeling is voor ons verbonden met de ziel zoals letters deel uitmaken van een boek. Het zaait een niet uit te roeien rusteloosheid in ons hart. Een rusteloosheid die ons onderwerpt aan een nooit aflatende drang naar meer.
MEDITATIE IN HET AVONDLAND EN HET VERRE OOSTEN
Hoe kunnen we dit verenigen met de oosterse weg naar verlichting? Hoe kan er uit westerse individuen een verlichte Boeddha rijzen? Gaat hij bij ons niet veel meer om een zoektocht naar vrede over de onvrede? Onvrede onder de vorm van een nooit volledig vervuld verlangen naar oneindigheid. Niet in staat te streven naar een uitdoven in het Nirwana. Een westers individu kan als het ware nooit uitdoven. Dit niet kunnen uitdoven is misschien wel één van onze grootste drijfveren tegen de onvermijdelijke dood die als een fatum boven de westerse mensheid hangt; een niet te beheersen noodlot. Onvermijdelijkheid en noodlot zijn twee woorden die onverteerbaar zijn voor de westerse ziel met haar eeuwig durende ontwikkeling richting oneindige ruimte en tijd. Dit is het strijdveld dat de westerse mediterende mens voortdurend treft tijdens meditatiesessies, yoga of mindfulness. Dit is het strijdveld waaraan we willen ontsnappen, zoekend naar een oord van rust. Dit is een strijdveld waaraan we niet kunnen ontsnappen, omdat dit strijdveld vertoeft in de diepere lagen van onze culturele ziel. We mediteren langs de ene kant om rust te vinden en langs de andere kant om ons “ik” verder te ontwikkelen. We willen genieten van de rust in het oog van de orkaan maar worden tegelijk naar de razende storm er rondom heen gezogen. Er ontstaat een voortdurende slingerbeweging van rust en onrust. Een slingerbeweging die op haar beurt object van meditatie kan worden en die we dan op die manier van buitenaf proberen te aanschouwen. Steeds zal er echter een roep tot actie tot onze ziel doordringen. Een roep die we op één of andere manier moeten beantwoorden.
CONCLUSIE
De grote vraag is of er de komende jaren iemand zal opstaan die deze strijd kan beslechten. Iemand die als een soort westerse Faustische Boeddha aan ons de weg kan wijzen. Zelfs dit laatste zal sommige lezers voor de borst stoten omdat het voor onze ziel moeilijk is je voortdurend ontwikkelende ik van iemand anders te laten afhangen. Doch de geschiedenis leert ons dat inspirerende en charismatische personen vaak “wonderen” kunnen verrichten en levens van mensen op één of andere manier bewegen. Het gaat dan om mensen die het leefgevoel van deze tijd en plaats aanvoelen en kunnen verwoorden. Geen mens die weet of dergelijke persoon in onze tijd van verval wel of niet zal opstaan. In alle geval lijkt het me voor ieder van ons heilzaam om een stukje bewustzijn van deze mechanismen in ons hart te laten doordringen terwijl we mediteren.
https://www.britannica.com/topic/Vedic-religion