Conservatisme is star en ouderwets

Conservatisme als het bewaren van een wondermooie traditie

Conservatisme betekent conservare. Dit is Latijn voor “bewaren”. Het gaat dan om het bewaren van onze traditie en cultuur. Deze traditie is voor een conservatief heel waardevol. Het is de moeite om dit met hand en tand te verdedigen. Dit is echter niet hetzelfde als reactionair denken. “Reactionair” betekent dat men een vroegere manier van leven of maatschappijvorm die niet meer bestaat, opnieuw wil laten herleven. Conservatisme gaat enkel om het bewaren van een bestaande manier van leven. Bewaren wil echter niet zeggen dat er geen ruimte is voor verandering. Ook binnen een conservatief wereldbeeld is er ruimte voor verandering en het modern maken van een aantal aspecten van het leven. Alleen verschilt men fundamenteel van mening op welke manier deze veranderingen zich dienen te voltrekken.

Men gaat er vanuit dat de kern van onze traditie en cultuur zijn ontstaan met een diepere reden. Deze kern is organisch gegroeid in een bepaalde context. Onder deze omstandigheden is deze specifieke traditie de meest elegante manier voor een gemeenschap om te leven. Het gaat om een context die om uiteenlopende redenen kan veranderen. Als deze context verandert, dient een samenleving te zoeken naar manieren om hiermee om te gaan.

Hoe omgaan met de duistere zijde van culturen? Het gevaar van utopisch denken en denken vanuit een tabula rasa

Ondanks het feit een cultuur spontaan zoekt naar de meest elegante manier van leven en overleven is er een keerzijde.  Alle culturen kennen net zoals een individuele menselijke geest, een soort duistere zijde. Hoewel het een utopie is  deze duistere zijde volledig te verwijderen, is ook hier ruimte voor verandering. Hier komen we tot de kern van de zaak. Een conservatief is er ten diepste van overtuigd dat we bij veranderingen niet zomaar kunnen vertrekken vanuit een wit blad of een tabula rasa. Doen we dit wel, dan kan dit heel schadelijke en ongewenste gevolgen hebben voor de hele samenleving. Zo wilden veel ideologieën in het verleden afrekenen met de traditie van vroeger. Men wilde dit doen door te vertrekken van de zuivere rede, enkel rekening te houden met de mens en niet meer met religie. In een postmodern denken zal men vaak juist vertrekken vanuit individuele opwellingen en gevoel van de mens. Men houdt dan totaal geen rekening meer met de context en cultuur waarin deze mens leeft. Voorbeelden van dergelijke ideologieën zijn de Franse revolutie, communisme en nazisme. We kennen hier allemaal de vreselijke gevolgen van. Ook onze huidige tijd wil vaak bruusk alle oude gewoonten, vormen van gezag en autoriteit overboord gooien, zonder dat we weten of het alternatief werkt. Een leerkracht in een willekeurige school zal kunnen bevestigen dat het dikwijls een onmogelijke opdracht is, fatsoenlijk les te geven zonder enige vorm van autoriteit.  Een ander voorbeeld is de seksuele revolutie. Ik ben absoluut niet tegen een grote mate van seksuele vrijheid, maar als we hiermee overdrijven kan dit uitmonden in meer echtscheidingen, gebroken gezinnen, individuen die de weg kwijt raken wat betreft hun seksuele identiteit.

Een pleidooi voor langzaamheid

Hoe kunnen we dan de soms grote nood aan veranderingen wel vorm geven? Zoals ik reeds schreef gaat het over de manier waarop we deze veranderingen laten plaatsvinden. Zoals een cultuur ooit spontaan en organisch ontstond, zo kunnen we een cultuur ook laten evolueren. We vertrekken dan vanuit de bestaande traditie en laten dit spontaan en organisch groeien tot iets beter. Waar bij een ideologie vaak een kleine groep mensen een betere wereldorde gaat uitdenken, is het interessanter dit spontaan te laten gebeuren. Het organiseren van een samenleving is iets zodanig ingewikkeld en kent daardoor zoveel ongewenste neveneffecten dat de wijsheid van een beperkt aantal individuen nooit zal volstaan om daar iets constructief uit te bouwen.

Zoals echter de Darwinistische evolutie spontaan en zonder ingrijpen van individuen er in slaagde om volledig onbewust een ecologisch systeem te laten ontstaan, zo kan dit ook het geval zijn voor menselijke gemeenschappen. De wijsheid zit hem in het onbewust evolueren van soms miljoenen individuen over meerdere opeenvolgende generaties. Geen sterveling weet waarom iets evolueert zoals het evolueert en hoe het zal evolueren. De rede speelt hierin een heel beperkte rol. De kern van onze traditie blijft bewaard, maar vormt geen hindernis voor wat moet veranderen. Langzaamheid is tevens een sleutelwoord. De menselijke geest die op de eeuwenoude traditie met haar duizenden jaren oude archetypes staat afgestemd op deze traditie, heeft tijd nodig om deze veranderingen aan te kunnen. Telkens er veranderingen optreden moet de totale gemeenschap opnieuw een weg zoeken, hoe ze hierin kan overleven. Toen een komeet een grote uitstervingsgolf veroorzaakte in de tijd van de dinosauriërs  had de ecologie ook immens veel tijd nodig om een nieuw evenwicht te vinden. Zo is het ook met menselijke gemeenschappen. Archetypes, gebruiken, rituelen en gewoonten zitten dieper in de menselijke geest ingebakken dan we zelf durven toegeven. Zelfs de meest moderne, vooruitstrevende en progressieve geesten zijn hier meer van doordrongen dan ze denken. Ik geef hier kort twee voorbeelden waarbij ruimte is voor veranderingen zonder dat we daarin mogen doorschieten.

Hoe omgaan met veranderende verhoudingen tussen man en vrouw?

We moeten kost wat kost vermijden dat vrouwen terug aan de haard belanden. We kenden in de voorbije 150 jaar een aantal mooie evoluties. Ik denk dan aan stemrecht voor vrouwen, het recht een loopbaan uit te bouwen, het recht op evenveel beslissingsrecht in het gezin enz… De vrouw kreeg een mooie plaats in een moderne veranderende wereld. Alleen lijkt het wel dat de balans de laatste tijd volledig is doorgeslagen. Hierbij is het belangrijk om te erkennen dat man en vrouw biologisch anders zijn. Het feit dat vrouwen kinderen baren, creëert reeds gigantische verschillen. Verschillen die zowel lichamelijke gevolgen hebben als psychologische gevolgen. De gelijkheid ( niet enkel gelijkwaardigheid) zet een immense druk op zowel man als vrouw. Iedereen moet een zelfde aandeel  brengen op het werk, in het huishouden en bij de opvoeding van de kinderen. Echte vrije tijd wordt op deze manier voor beide geslachten bijzonder zeldzaam.

Erkennen dat man en vrouw gelijkwaardig zijn, maar niet gelijk, kan helpend zijn om te vermijden dat deze balans blijft doorschieten. Verder kunnen we de veranderingen in de verhoudingen tussen man en vrouw ook organisch laten plaatsvinden. Quota zijn hier uit den boze. Mannen en vrouwen evenveel kansen geven op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt en voor topfuncties is meer dan voldoende. De rest zal vanzelf groeien zoals het moet groeien. Bepaalde functies zullen makkelijker vrouwen aantrekken, andere makkelijker mannen. Het zij zo.

Hoe omgaan met de razendsnelle evolutie van wetenschap en technologie?

De wetenschap en technologie groeiden de voorbije eeuwen en decennia sneller dan ooit. Hier ontstonden ecologische vraagstukken die we niet snel genoeg kunnen aanpakken. Tevens zien we dat we meer dan ooit worden omgeven door allerlei multimedia. Onze geest krijgt  op één enkele dag steeds meer prikkels te verduren. Hier is onze geest niet op afgestemd. Tevens verandert onze arbeidsmarkt zienderogen en vraagt men steeds meer technische profielen. We moeten altijd maar flexibeler worden. We leven dan ook  in een tijd dat meerdere  informatieverwerkingsstoornissen zienderogen toenemen. Ik denk dan aan allerlei vormen van autistische spectrum stoornis, ADHD, ADD, NLD, hoogsensitieve stoornis, enz… Het is alsof we meer en meer dienaren van de technologie worden in plaats van dat de technologie onze dienaar wordt.

Een organische groei naar een moderne gemeenschap

Zowel de veranderende verhoudingen tussen man en vrouw als de steeds maar sneller evoluerende technologie laten ons niet onberoerd. De nood aan houvast in deze mallemolen aan veranderingen doet ons meer dan eens de grond onder onze voeten verliezen. Deze grond, dat is voor conservatisme onze cultuur en traditie. Dit dient niet om elke verandering tegen te houden, wel om het tempo en de richting hiervan te bepalen. Een menselijke gemeenschap moet de tijd krijgen deze veranderingen te verwerken. Daarom is een zekere langzaamheid belangrijk. Het is ook goed dat meer turbulente persoonlijkheden de motor zijn van de veranderingen; dit terwijl er tevens meer behoudende persoonlijkheden zijn die een stuk op de rem gaan staan en juist vasthouden aan deze traditie. Zoiets creëert evenwichten.

Het goede nieuws is dat we ook voor een stuk achteruit kunnen leunen en kijken welke veranderingen er spontaan groeien. Denk hierbij aan het feit quota ( voor meer vrouwen te krijgen voor bepaalde functies op de arbeidsmarkt, minder discriminatie enz…) meestal meer kwaad dan goed doen. Uiteraard dienen we dit wel voor een stuk te sturen. De rede zal hierbij een rol spelen, maar deze is ondergeschikt aan de organische groei. De traditie zal de leidraad zijn om de gemeenschap te leiden naar een moderne wereld die zich baseert op de schoonheid van haar eigen traditie.